مسجد بالابانآقابالابان آقا، مسجدی در استانبول، تبدیل شده از بنای کهنی متعلق به روم شرقی می‌باشد. ۱ - پیشینه واقف مسجد بالابان آقاایوانسرایی می‌گوید: تبدیل شده از کلیساست. واقف آن در فتح استانبول، سرکرده محافظان تازیهای سلطنتی (سگبان باشی) بوده است. مخارج آن از محل مسجد ایاصوفیه تأمین می‌شود. [۱]
حسین ایوانسرایی، حدیقه الجوامع، ج۱، ص۶۲، استانبول ۱۲۸۱.
در دفتر آمار موقوفات استانبول [۲]
استانبول وقفلری تحریر دفتری ۹۵۳ (۱۵۴۶)، ص ۱۵۳ـ ۱۵۴
، بالابان آقابن عبداللّه، صاحب وقف معرفی شده و وقفنامه آن در صفر ۸۸۸، با امضای سراج النائب تنظیم یافته است.
۲ - شخصیت تاریخی بالابان آقااز شخصیت تاریخی بالابان آقا اطلاعی در دست نیست، اما احتمال دارد همان بالابان پاشای بادِره ای باشد که در فتح استانبول (سگبان باشی) بود و پس از فرماندهی نبرد آلبانی، کشته شد. ۳ - موقوفات ملحق به مسجد بالابان آقاده باب حجره، سه باب دکان و یک باب دبستان ضمیمه مسجد بوده که تا ۹۵۳، ده فقره موقوفه دیگر نیز بر آن افزوده شده بود. خانقاه مسلمان دده نیز از موقوفاتی بود که در کنار این مسجد احداث و به آن ملحق شده بود. ۴ - سیر تاریخی مسجد بالابان آقااین بنای کهن در اصل، مقبره خانوادگی یا آرامگاه قدیسی مسیحی، متعلّق به قرن پنجم میلادی، بود که در یکی از دوره های متأخر روم شرقی، به صورت نیایشگاه یا نمازخانه خصوصی درآمده بود. سپس در اجرای سیاست احیای بناهای مخروبه روم شرقی، به مسجد تبدیل شد. ۵ - احتمال مقبره بودن مسجد بالابان آقابا توجه به طراحی آن، و وجود شش قبر در زیرزمین آن‌که در اثنای تخریب کشف شد، می توان احتمال مقبره بودنش را نیز مطرح کرد. ۶ - ادعاهای مردود در مورد مسجد بالابان آقاادّعا و گمان عدّه ای که گفته اند: بنا بقایای صومعه و کلیسای کوراتوروس و به عنوان مشابه کلیسای حاوی مرقد حضرت عیسی علیه السّلام در قدس، همچنین محل غسل تعمید یا کتابخانه صومعه ای بوده، بی اساس است. ۷ - مراحل تخریب و بازسازی مسجد بالابان آقامسجد بالابان آقا، که در حریقهای مختلف خسارات فراوان دیده و هر بار مرمّت شده بود، در ۲۵ رجب ۱۳۲۹/ ۲۳ ژوئیه ۱۹۱۱، در یک آتش سوزی خراب شد و اداره اوقاف ترکیه در ۱۳۰۹ ش /۱۹۳۰ سنگهای آن را به فروش رساند؛ و پس از فروریختن دیوارها، بر اثر کاوش اداره موزه های استانبول، زیرزمین آن کشف شد. چندی بعد مسجد، قربانی طرح توسعه شهر شد و تنها نام محلّه بالابان آقا، از آن باقی ماند [۳]
استانبول وقفلری تحریر دفتری ۹۵۳ (۱۵۴۶)، ص ۱۵۳ـ ۱۵۴.
۸ - فهرست منابع(۱) استانبول وقفلری تحریر دفتری ۹۵۳ (۱۵۴۶). (۲) حسین ایوانسرایی، حدیقه الجوامع، استانبول ۱۲۸۱. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مسجد بالابان آقا»، شماره۳۱۱. |